Zespół policystycznych jajników (PCOS- z ang. polycystic ovary syndrome) jest uważany za najczęściej występujące schorzenie na tle endokrynologicznym, pojawiające się u kobiet w wieku rozrodczym. Zaburzenia hormonalne wywołane nieprawidłowościami funkcji jajników manifestują się objawami typowymi dla nadmiaru hormonów androgenowych: trądzikiem, tłustą cerą, przerzedzeniem włosów na głowie, hirsutyzmem, nadwagą lub otyłością. Powszechnym symptomem występującym w PCOS jest niepłodność, która wiąże się z nieregularnymi cyklami miesięcznymi, zaburzeniami owulacji. Objawy zespołu policystycznych jajników mogą wpływać na kondycję psychiczną oraz samoocenę kobiet.
Otyłość u kobiet z PCOS
Otyłość stwierdza się u około 50% kobiet z PCOS, najczęściej jest to otyłość wisceralna (brzuszna) z podwyższonym wskaźnikiem WHR. Otyłość wśród młodych kobiet może przynosić skutki w dalszych etapach życia takie jak: nieprawidłowe cykle miesiączkowe, cykle bezowulacyjne oraz niemożność zajścia w ciążę. Otyłość brzuszna (trzewna, androidalna), która najczęściej występuje u kobiet z PCOS, ma znaczny wpływ na płodność, ponieważ tkanka tłuszczowa oddziałuje na hormony płciowe. Występująca wśród kobiet z PCOS insulinooporność, hiperinsulinomia oraz upośledzona tolerancja glukozy powoduje, iż należy wprowadzić u pacjentów dietę ubogoenergetyczną (jeżeli pacjentka ma nadwagę lub otyłość), bogatą w błonnik oraz zalecić zwiększenie aktywności fizycznej. Korzystne wydaje się także stosowanie produktów o niskim indeksie glikemicznym (IG) ze względu na to, że zmniejszają one glikemię oraz insulinemię. Bardzo często kobiety z PCOS wymagają opieki dietetyka.
Węglowodany – najistotniejszy element w dietoterapii
Węglowodany mają najistotniejszy wpływ na poziom glukozy w krwiobiegu, co jest istotne u kobiet z PCOS. Węglowodany łatwo przyswajalne (o wysokim IG) takie jak: ryż, makaron, białe pieczywo, słodycze, słodzone płatki śniadaniowe, cukier, dosładzane napoje, powodują zaburzenia równowagi hormonów, które są odpowiedzialne za płodność. Produkty o wysokim IG blokują wytwarzanie SHBG, w efekcie we krwi zaczynają dominować głównie hormony androgenowe, co skutkuje hirsutyzmem, trądzikiem, zaburzeniami cyklu menstruacyjnego, niepłodnością.
Dieta kobiet z PCOS powinna zatem obfitować w węglowodany złożone, charakteryzujące się niskim IG, produkty te powinny być nisko przetworzone, zawierać duże ilości błonnika pokarmowego.
Białko w diecie
Pojawia się coraz więcej prac na temat roli spożywanego białka na płodność wśród kobiet. Okazuje się, iż osoby spożywające duże ilości białka zwierzęcego, a małe roślinnego, mają większą predyspozycję do wystąpienia niepłodności. Ponadto, badania dowodzą, iż białko zwierzęce w postaci ryb lub jaj nie ma wpływu na owulacje, natomiast mięso czerwone oraz drobiowe może być czynnikiem sprawczym pojawienia się niepłodności aż w 32%.
Odtłuszczone produkty mleczne nie są korzystne dla kobiet z PCOS, mimo iż wydawałoby się, że ze względu na nadwagę i otyłość, często występującą wśród kobiet z tym schorzeniem, będą wskazane w diecie. Produkty mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu podczas procesów technologicznym, którym są poddawane, zostają zmienione pod względem zawartości hormonów. Wzrasta w nich poziom hormonów androgenowych, kosztem żeńskich hormonów płciowych (estrogen, progesteron). Witamina D, która jest witaminą o działaniu hormonalnym, oddziałującą na płodność, występuje w produktach odtłuszczonych w mniejszej ilości, co nie jest pożądane w terapii PCOS.
Zalecane i przeciwwskazane tłuszcze w zespole policystycznych jajników
Nasycone kwasy tłuszczowe mogą spowodować większą zapadalność na miażdżycę, nowotwór okrężnicy czy sutka. Najbardziej niebezpieczne są izomery trans kwasów tłuszczowych, które znajdziemy w twardych margarynach, fast-foodach, frytkach, słodyczach, słonych przekąskach. Izomery trans kwasów tłuszczowych mają niesprzyjający wpływ na płodność wówczas, gdy kwasy tłuszczowe cis sprzyjają dietoterapii zespołu policystycznych jajników. Kobiety z PCOS powinny szczególnie w swojej diecie uwzględnić oliwę z oliwek, olej rzepakowy oraz margaryny miękkie, które zawierają w swoim składzie jednonienasycone kwasy tłuszczowe.
Technika przygotowania potraw
Istotny jest także sposób obróbki cieplnej. Potrawy spożywane przez kobiety z PCOS powinny być głównie gotowane w wodzie i na parze lub pieczone w folii/ pergaminie, duszone bez dodatku tłuszczu – natomiast należałby unikać potraw smażonych tradycyjnie, pieczonych z dodatkiem tłuszczu. Zupy i gorące sosy nie powinny zawierać zasmażek, śmietany, nie powinny także być przygotowywane na wywarach tłustych mięs. Warzywa i owoce zaleca się głównie w formie surowej (surówki, sałatki) ze względu na zawartą w nich dużą ilość błonnika oraz witamin, których owoce i warzywa zawierają najwięcej w formie nieprzetworzonej.
Istotne witaminy i składniki mineralne w dietoterapii schorzenia
Witamina A odgrywa znaczą rolę w terapii PCOS, ponieważ blokuje powstawanie zakażeń dróg moczowych, dróg rodnych, skóry oraz zapobiega rogowaceniu skóry. Ma znaczenie w procesach rozrodu wpływając na rozwój łożyska, a także na wzrost zarodka i jego poprawny rozwój.
Kobalamina (witamina B12) uczestniczy w tworzeniu DNA wraz z kwasem foliowym, dzięki czemu możliwe jest prawidłowe zagnieżdżenie zarodka – natomiast niedostateczne stężenie witaminy B12 może grozić niemożnością zajścia w ciążę lub poronieniem.
Warto zadbać również o odpowiedni poziom witaminy E w diecie pacjentki, ponieważ badania dowodzą, iż niedobory tej witaminy wiążą się z nieprawidłowymi owulacjami. Ponadto bierze ona udział w procesach rozrodu.
Należy także zadbać o prawidłowy poziom kwasu foliowego w diecie kobiet, których celem leczenia jest zajście w ciąże, ponieważ odpowiednia jego podaż redukuje możliwość wystąpienia wad cewy nerwowej u dzieci oraz minimalizuje prawdopodobieństwo wystąpienia nieregularnych owulacji/ braku owulacji.
PCOS niesie za sobą liczne schorzenia wtórne (cukrzyca, nadciśnienie, hiperlipidemia, choroby serca), które mogą wystąpić u pacjentki i wówczas należałoby dostosować odpowiednią dietę w występujących chorobach współistniejących.
Bibliografia:
1.Skałba P., Dąbkowska-Huć A. „ Metaboliczne aspekty zespołu policystycznych jajników (PCOS)” Endokrynologia Polska 2005; 6(56): 960-963
Jeśli cierpisz na zespół policystycznych jajników i szukasz dietetyka klinicznego z Poznania zapraszam na konsultacje.
mgr Sylwia Rozenkop- Nowaczyk – dietetyk kliniczny, dietetyk dziecięcy, psychodietetyk